Door Martijn Schackmann voor GroenLicht.

Gesprek met de directeur

We spreken de vestigingsdirecteur op zijn kamer. Hij geeft ons alle tijd om onze vragen te stellen: we spreken hem ongeveer een uur. De rondleiding zal daarna ook zo lang duren, en we spreken twee gedetineerden ook ongeveer een uur lang. Bij het gesprek met de gedetineerden is de directeur, en ander personeel van het centrum, niet aanwezig.

De directeur legt hij ons uit dat we met uitgeprocedeerde asielzoekers S. Manuel en F.F. Farag zullen spreken. Beiden hebben brieven geschreven, onder andere aan de Tweede Kamer en de koning. Ze zijn niet meer in hongerstaking. Er zijn nog maar drie hongerstakers. Op het hoogtepunt van de staking waren er 77 hongerstakers, dit punt leek samen te vallen met het PvdA-congres over de strafbaarstelling van illegaliteit. 

Het detentiecentrum probeert de hongerstakers elke dag een medische controle te geven (de gedetineerden mogen die echter weigeren), door één van de drie vaste artsen van het centrum. Ook kunnen de stakers te allen tijde een beroep doen op geestelijke verzorging.

De directeur geeft aan dat we het beste Manuel en Farag kunnen vragen naar de redenen van de hongerstaking. Tevens geeft de directeur aan dat het onderdeel van justitie, Dienst Terugkeer en Vertrek, of DT&V, inhoudelijk over de dossiers van Manuel en Farag gaat: het detentiecentrum voert de inbewaringstelling uit.

Uitgeprocedeerde asielzoekers zitten maximaal achttien maanden in het detentiecentrum. Illegalen die in aanraking komen met justitie worden in het detentiecentrum geplaatst als er uitzicht is op uitzetting. Als de rechter bepaalt dat dit uitzicht er niet meer is, dan volgt vrijlating. Gemiddeld zitten volwassenen maximaal circa tachtig dagen vast. Voor gezinnen met kinderen is dat veel minder: maximaal veertien dagen en in de praktijk gemiddeld circa zeven. Hoe lang iemand vast zit hangt ook af van in hoeverre hij meewerkt met justitie. In totaal worden momenteel ongeveer 282 van de 608 beschikbare plaatsen in het centrum gebruikt. Er zit één kind.

Het detentiecentrum valt onder de Penitentiaire beginselenwet. Maar het regime is lichter dan in bijvoorbeeld penitentiaire inrichtingen, aldus de directeur. Zo hebben gedetineerden een telefoon op de cel, waarmee ze naar buiten kunnen bellen. Mannen kunnen vier uur per dag buiten zijn, waar dat in penitentiaire inrichtingen maar één uur kan zijn (vrouwen en kinderen kunnen de volledige tijd dat ze niet ingesloten zijn, dus acht uur, buiten zijn). Buiten kunnen ze wandelen en bijvoorbeeld basketballen, maar dit alles is nog wel binnen de muren van het detentiecentrum.

Linda vraagt de directeur of is gekeken naar alternatieve en lichtere vormen van vreemdelingendetentie, zoals die er bijvoorbeeld zijn in Zweden. Hij antwoordt dat hij naar de mogelijkheden hiertoe kijkt. Maar voorop staat voor hem de veiligheid van de gedetineerden. Niet elke uitgeprocedeerde asielzoeker hoeft namelijk even lief te zijn. Je weet niet altijd wie je in je cel hebt zitten: Arie kan plots Joop blijken te heten. Een mogelijkheid zou zijn personen die je niet vertrouwt op een aparte afdeling te zetten, maar tot dat soort maatregelen moet de politiek besluiten. 

De rondleiding

Na het gesprek met de directeur krijgen we een rondleiding. De directeur en de wachtcommandant, die ook meeloopt, proberen ons duidelijk te maken dat ze zo soepel mogelijk met de regels proberen om te gaan. Zo mogen gedetineerden in principe één uur per week gebruik maken van de fitnessruimte, maar als iemand behoefte heeft aan meer, dan kan hij vragen om extra tijd. Als die tijd er is, omdat anderen die week de ruimte niet gebruiken, dan kan dat. 

Maar vooral blijkt uit alles dat we wel te maken hebben met een detentiecentrum. Met daaromheen hekken met prikkeldraad en hoge muren. Met gedetineerden die zestien uur per dag zijn ingesloten op een kleine cel. Met beperkte voorzieningen, zoals één uur per week bezoek aan de bibliotheek en de creatieve, multimedia- en gebedsruimte. Met alleen naar buiten kunnen bellen, internet met gewhiteliste sites en geen e-mail. Of met wat de Nationale ombudsman en Amnesty International noemen: een inhumaan en ontoelaatbaar beleid.

Tijdens de rondleiding komen we alleen personeel van het detentiecentrum tegen, omdat de gedetineerden altijd rond 17.00 uur worden ingesloten. Een paar dagen na de rondleiding geeft Inge, GroenLinks raadslid in Den Haag, enkele van haar indrukken van de rondleiding weer: "Ik zal nooit de stilte vergeten die er heerste, terwijl er toch bijna 300 mensen om ons heen waren, of de urinelucht in de isoleercel, de luchtplaats behorende bij die isoleercel, waar dikke regendruppels uit de hemel door de tralies in het plafond vielen, of de kindertekening in de gezinscel, van een grote boot met daarop een Nederlandse vlag". De urinelucht, afkomstig van de toilet in de isoleercel, hing er, volgens de directeur, omdat de cel lang niet gelucht was.

Gesprek met Manuel en Farag

Aan het einde van de rondleiding komen we bij een recreatieruimte uit: de gemeenschappelijke zaal op een afdeling waar de gedetineerden kunnen internetten, zitten en gezamenlijk koken. Hier spreken we Manuel en Farag. 

S. Manuel (26) is op zijn zesde naar Nederland gekomen, vanuit Angola. F.F. Farag (46) kwam ook ongeveer twintig jaar geleden hier aan, vanuit Brazilië. Ze zitten beiden nu ongeveer drie maanden in dit detentiecentrum. Beiden hebben ze hier al twee maal eerder gezeten: in totaal drie keer voor een periode van tien maanden en Farag één keer voor twee maanden. Ze komen in het detentiecentrum terecht als ze in aanraking komen met justitie, en dat is dan voor kleine overtredingen, zoals tegen het verkeer in fietsen. Door hun contact met andere gedetineerden, weten ze dat het gebruikelijk is zo lang en zo vaak vast te zitten.

Manuel en Farag maken tijdens ons gesprek een moegestreden indruk. Bij veel van zijn antwoorden wordt de frustratie bij Farag echter goed zichtbaar. Manuel legt uit dat hij met zijn hongerstaking moest stoppen vanwege een medische toestand waar hij medicijnen voor heeft. Die toestand zorgt ervoor dat zijn haar, ook dat van zijn wenkbrauwen, uitvalt. De dokters weten niet precies wat het is, maar dat het met stress te maken heeft, staat eigenlijk wel vast. 

Manuel en Farag leggen uit dat de meeste hongerstakers zijn gestopt omdat het landelijk beleid te traag, of niet lijkt te veranderen. Er zijn verschillende redenen waarvoor ze met de staking zijn begonnen. Ze lichten deze toe.

Je zit in constante onzekerheid en alles lijkt er op gericht je verder te ontmoedigen. Daarom is ook je eigen wens al snel: zet me uit of laat me vrij. Het is de bedoeling dat je in het detentiecentrum komt als er uitzicht is op uitzetting, maar zo voelt het helemaal niet. 

De Dienst Terugkeer en Vertrek houdt er wat dat betreft dubieuze praktijken op na, aldus Manuel en Farag. Als je op gegeven moment voor de rechtbank moet verschijnen, dan maken zij bijvoorbeeld een afspraak voor daarna met de ambassade van het land waar je naartoe uitgezet moet worden, zodat het lijkt dat de kans op uitzetting nog bestaat, terwijl ze weten het land toch niet akkoord gaat.

Er worden fouten gemaakt. De afgelopen zes maanden hebben Manuel en Farag tot drie keer toe gehoord dat mensen naar verkeerde landen werden uitgezet, of met een identiteitsbewijs van een andere persoon. In het dossier van Manuel staat dat hij illegaal naar Nederland is gekomen, maar dat is niet zo: hij stond op het paspoort van zijn vader. Na de scheiding van zijn ouders kwam hij uiteindelijk bij zijn tante te wonen en werd zijn vader uit het oog verloren. Tot het nieuws, een jaar later, van een verkeersongeval in Angola, waarbij hij om het leven was gekomen. Zo werd hij Manuel illegaal.

Andere redenen voor de hongerstaking waren: actuele ontwikkelingen, zoals de discussie over het strafbaar stellen van illegaliteit; gedetineerden hebben solidair met elkaar willen zijn; detentie (a 400 euro per persoon per dag) vinden ze geldverspilling; de gedetineerden verspillen hun tijd, omdat ze niet te kunnen werken en niet voor hun niet-opgesloten gezin te kunnen zorgen. En, ten slotte, aldus Manuel: ze kunnen het wel een detentiecentrum noemen, maar het is gewoon een gevangenis.

Isoleercellen

We vragen naar de isoleercellen. In de media dook vaak de vraag op of de isoleercel gebruikt werd om de hongerstaking te breken. De directeur ontkende in ons gesprek dat dit gebeurt: de isoleercel kan, net als in penitentiaire inrichtingen, als straf worden gebruikt, als iemand bijvoorbeeld geweld gebruikt tegen personeel of medegevangenen, of ter observatie, als iemand bijvoorbeeld suïcidaal is. Farag geeft aan niet in de isoleercel te hebben gezeten. Manuel heeft er op eigen verzoek een paar uur ingezeten, toen het hem even teveel werd dat zijn kinderen problemen hadden die door zijn afwezigheid werden veroorzaakt. 

Farag beschrijft hoe hij heeft gehoord dat iemand de isoleer in moest. Het komt erop neer dat de bewakers bij die persoon langs gingen om te controleren of hij niet voor zijn eigen veiligheid de isoleercel in moest. Dit escaleerde zodanig dat hij op de grond gewerkt moest worden en de situatie er inderdaad zo uitzag dat de gedetineerde het beste de isoleercel in kon. 

Eerder in het gesprek heeft Manuel aangegeven de hongerstakers meer boos zijn op het beleid, dan op Detentiecentrum Rotterdam. En, zegt hij: "rotte appels vind je overal".

Tegen het einde van het gesprek bedankt Nourdin Manuel en Farag voor hun openhartigheid. Hij ziet hun frustratie maar vraagt ze toch sterk te blijven en niet bang te zijn tegen de stroom in te gaan. Linda belooft dat ze zal doen wat ze kan tijdens het debat dat in de Kamer zal worden gevoerd.

Linda zal woensdag aanwezig zijn bij het Kamerdebat over het huidige vreemdelingenbeleid.

Over de ontwikkelingen na het bezoek:

Telefonisch interview met Linda Voortman: http://nos.nl/audio/508711-groenlinks-duidelijk-dat-er-iets-is-gebeurd-in-het-detentiecentrum.html

Rotterdamse fractievoorzitter Arno Bonte, 'Detentiecentrum Rotterdam lijkt op Guantanamo Bay': http://www.rijnmond.nl/nieuws/20-05-2013/detentiecentrum-rotterdam-lijkt-op-guantanamo-bay

Reactie hoofddirecteur Dienst Justitiële Inrichtingen (3:30): http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1343643

Edit na plaatsing artikel:

De uitgeprocedeerde asielzoeker Bah is overgeplaatst naar de landelijke afzonderingsafdeling in Vught, omdat hij geweld zou hebben gebruikt jegens het personeel van de gevangenis, aldus een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie: http://www.nrc.nl/nieuws/2013/05/20/hongerstakende-asielzoeker-overgeplaatst-naar-vught-vanwege-agressie/